Tüketim ödüncü sözleşmesi (Karz Akdi)

Abstract

Tüketim Ödüncü Sözleşmesi (Karz Akdi), TBK'nun kullandırma amacı güden sözleşmeler kategorisinde yer alır. Bu sözleşmeyle ödünç veren, ödünç alana bir miktar tüketilebilir eşyayı ya da parayı verme, ödünç alan da kararlaştırılan sürenin sonunda bunun mislini geri verme borcu altına girerler. Kullanma ödüncünden farkı, ödünç alınan şeyin tüketilerek yerine mislinin verilmesinde ortaya çıkar. Oysa kullanma ödüncünde bizzat ödünç alınan şeyin iadesi söz konusudur. Tüketim ödüncünün en çok karşımıza çıkan türü para ödünçleridir. Bu yönüyle pek çok kredi ilişkisinin temelini de tüketim ödüncü sözleşmesi teşkil eder. Ticari olmayan işlemlerde, sözleşmede kararlaştırılmadıkça faiz istenemez iken ticari karz ilişkilerinde sözleşmede kararlaştırılmış olmasa bile faiz istenmesi mümkündür.

Altı bölümden oluşan çalışmamızın ilk bölümü tüketim ödüncü sözleşmesinin doğuşu ve kaynaklarına ayrılmıştır. Bu bölümde tü­ketim ödüncü sözleşmesinin tarihi süreç içinde nasıl doğduğu, Türk Borçlar Kanununun sistematiği içindeki yeri, Roma hukukundaki ve kıta Avrupası hukuk sistemleri içindeki gelişme seyri ile tüketim ödüncü kavramı, tanımı, hukuki nitelikleri ve borçlar hukuku için­deki yeri ele alınmıştır. İkinci bölümde, tüketim ödüncü sözleşmesinin kurulması ve unsurları üzerinde durulmuştur. Bu kapsamda tüketim ödüncü söz­leşmesi yapma ehliyeti, şekil konusu ve diğer geçerlilik şartları ile sözleşmenin unsurlarının yanında, para ve faiz konusu çeşitli ihti­mallere göre açıklanmıştır. Üçüncü bölüm ise tamamen tüketim ödüncünün benzer nitelik­teki hukuki işlemlerle karşılaştırılmasına ayrılmış, ilk olarak banka­ların yaptıkları benzer hukuki işlemlerle arşılaştırma yapılmış, daha sonra ise diğer benzer hukuki işlemlerle ayrıntılı olarak karşılaş­tırmalar yapılmıştır. Bu kapsamda özellikle kredi açma sözleşmesine özel önem verilmiştir.

İÇİNDEKİLER BİRİNCİ BÖLÜM TÜKETİM ÖDÜNCÜ SÖZLEŞMESİNİN DOĞUŞU ve KAYNAKLARI 1. -TÜKETİM ÖDÜNCÜ SÖZLEŞMESİNİN ORTAYA ÇIKIŞI ve ÖNEMİ-3 2. -TÜKETİM ÖDÜNCÜ SÖZLEŞMESİNİN TÜRK BORÇLAR KANUNU İÇİNDEKİ DÜZENLENME YERİ-8 3. -TÜKETİM ÖDÜNCÜNÜN ROMA HUKUKUNDA ve KITA AVRUPASI HUKUK SİSTEMLERİNDEKİ GELİŞİMİ-9 4. -TÜKETİM ÖDÜNCÜ KAVRAMI ve HUKUKİ NİTELİĞİ-14 I. -TANIM-14 II. -TÜKETİM ÖDÜNCÜ SÖZLEŞMESİNİN NİTELİKLERİ-15 A. -GENEL OLARAK-15 B. -TİPİK BİR SÖZLEŞMEDİR-16 C. -EKSİK İKİ TARAFA BORÇ YÜKLEYEN SÖZLEŞMELERDENDİR-17 D. -RIZAİ BİR SÖZLEŞMEDİR-19 E. -KULLANDIRMA AMACI GÜDER-20 F. -SÜREKLİ EDİMLİ BİR SÖZLEŞMEDİR-21 III. -TÜKETİM ÖDÜNCÜ SÖZLEŞMESİNİN BORÇLAR HUKUKUNDAKİ YERİ-23 IV. -TÜKETİM ÖDÜNCÜNÜN KONUSU-26 V. -TÜKETİM ÖDÜNCÜNÜN TÜRLERİ-28 A. -SÜRESİ BELİRLİ ve SÜRESİZ TÜKETİM ÖDÜNCÜ SÖZLEŞMELERİ-30 B. -FAİZLİ ve FAİZSİZ TÜKETİM ÖDÜNCÜ SÖZLEŞMELERİ-30 C. -KÂRA KATILMALI TÜKETİM ÖDÜNCÜ SÖZLEŞMELERİ-32 D. -PARA ÖDÜNCÜ ve MİSLİ EŞYA ÖDÜNCÜ-33 E. -DİĞER TÜRLER-33 İKİNCİ BÖLÜM TÜKETİM ÖDÜNCÜ SÖZLEŞMESİNİN KURULMASI ve UNSURLARI 5. -TÜKETİM ÖDÜNCÜ SÖZLEŞMESİNİN GEÇERLİLİK ŞARTLARI-35 I. -TÜKETİM ÖDÜNCÜ SÖZLEŞMESİ YAPMA EHLİYETİ-35 A. -GENEL OLARAK-35 B. -GERÇEK KİŞİLER YÖNÜNDEN-36 1. -Gerçek Kişilerin Fiil Ehliyeti Bakımından Sınıflandırılmaları-36 2. -Gerçek Kişilerin Tüketim Ödüncü Yapma Ehliyeti-36 a. -Tam Ehliyetliler-36 b. -Sınırlı Ehliyetliler-37 aa. -Kendilerine Yasal Danışman Atanan Kişiler-38 bb. -Evli Kimseler-44 c. -Sınırlı Ehliyetsizler-45 d. -Tam Ehliyetsizler-51 C. -TÜZEL KİŞİLERİN TÜKETİM ÖDÜNCÜ SÖZLEŞMESİ YAPMA EHLİYETİ-52 D. -TÜKETİM ÖDÜNCÜ SÖZLEŞMESİNDE ŞEKİL-54 E. -DİĞER GEÇERLİLİK ŞARTLARI-65 6. -TÜKETİM ÖDÜNCÜ SÖZLEŞMESİNİN UNSURLARI-68 I. -BİR MİKTAR PARA veya MİSLİ EŞYA-68 A. -GENEL OLARAK-68 B. -PARANIN HUKUKİ NİTELİĞİ-70 C. -MİSLİ EŞYA KAVRAMI-75 D. -PARA veya MİSLİ EŞYANIN MÜLKİYETİNİN ÖDÜNÇ ALANA DEVRİ-77 E. -ÖDÜNÇ ALANIN, AYNI TÜR, MİKTAR ve NİTELİKTE DİĞER ŞEY VERMEYİ BORÇLANMASI-78 F. -FAİZ ÖDENMESİ-79 1. -Genel Olarak Faiz Şartı-79 2. -Misli Eşya Ödüncündeki Durum-80 3. -Özel Durumlar-84 II. -FAİZİN SÖZLEŞME ile KARARLAŞTIRILMASI ve FAİZ ORANI-87 A. -GENEL OLARAK-87 B. -FAİZİ DÜZENLEYEN MEVZUATIN GEÇİRDİĞİ AŞAMALAR-92 C. -FAİZ ORANININ BELİRLENMESİ-94 1. -Faiz Oranının Belirlenmesinde Yasal Sınırlamalar (TBK md. 88/II, 120/II)-94 2. -Faiz Oranının Sözleşmeye veya Kanuna Göre Belirlenmesi-103 a. -Tarafların Sözleşmede Faiz Ödenmesini Öngörmüş Olmaları-104 b. -Tarafların Sözleşmede Faiz Ödenmesini Öngörmemiş Olmaları-106 aa. -Faiz Oranının TBK md. 388/I’e Göre Belirlenmesi ve Bu Hükmün Uygulanmasındaki Güçlükler-107 bb. -Faiz Oranının 3095 sayılı Kanuna Göre Belirlenmesi-111 cc. -Yabancı Para Birimi Üzerinden Yapılan Tüketim Ödüncü Sözleşmelerinde Faiz Oranının Belirlenmesi-112 dd. -Bankaların Ödünç Para Verme İşleri ile Mevduat Kabulünde Uygulayacakları Faiz Oranlarının Belirlenmesi-118 ee. -Finansal Kuruluşların Ödünç Verme Faaliyetlerinde Uygulayacakları Faiz Oranlarının Belirlenmesi-119 D. -FAİZİN ÖDENME ZAMANI-120 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TÜKETİM ÖDÜNCÜ SÖZLEŞMESİNİN BENZER NİTELİKTEKİ HUKUKİ İŞLEMLERLE KARŞILAŞTIRILMASI 7. -BANKALARIN YAPTIKLARI BENZER HUKUKİ İŞLEMLERLE KARŞILAŞTIRMA-121 I. -TASARRUF MEVDUATI-121 II. -KATILMA HESABI, ÖZEL CARİ HESAP SÖZLEŞMELERİ ve FAİZSİZ BANKACILIK SİSTEMİ-133 A. -GENEL OLARAK-133 B. -MUDÂREBE-135 C. -MUŞÂREKE-135 D. -MURÂBAHA-136 E. -FİNANSAL KİRALAMA (İCÂRE, LEASİNG)-136 F. -SELEM VE İSTİSNA-138 G. -TEVERRUK-138 H. -SUKUK-138 I. -TÜRKİYE’DEKİ UYGULAMA-139 III. -KREDİ AÇMA SÖZLEŞMESİ-145 A. -GENEL OLARAK-145 B. -KREDİ AÇMA SÖZLEŞMESİNİN NİTELİĞİNE İLİŞKİN GÖRÜŞLER-149 1. -Çerçeve Sözleşme Görüşü-149 2. -Birden Fazla Aşamalı Sözleşme Görüşü-150 3. -Tek Aşamalı Sözleşme Görüşü-151 4. -Ön Sözleşme Görüşü-151 5. -Seçimlik Sözleşme Görüşü-152 6. -Karma Sözleşme Görüşü-152 7. -Tüketim Ödüncü Benzeri Sözleşme Görüşü-153 8. -Cari Hesap Sözleşmesi Görüşü-153 9. -Şartlı Tüketim Ödüncü Görüşü-154 10. -Tüketim Ödüncü Sözleşmesi Görüşü-154 11. -Kendine Özgü Yapısı Olan (sui generis) Sözleşme Görüşü-156 12. -Sonuç-156 IV. -TÜKETİCİ KREDİSİ SÖZLEŞMESİ-158 A. -GENEL OLARAK TÜKETİCİ KREDİSİ SÖZLEŞMESİ-158 B. -BAĞLI TÜKETİM ÖDÜNCÜ SÖZLEŞMELERİ-160 V. -KREDİ KARTI SÖZLEŞMESİ-161 8. -DİĞER HUKUKİ İŞLEMLERLE KARŞILAŞTIRMA-167 I. -MİSLİ ŞEYLERİN SAKLANMASI (USULSUZ TEVDİ)-167 II. -FAKTORİNG ve FORFAİTİNG İŞLEMLERİ-172 A. -GENEL OLARAK FAKTORİNG ve FORFAİTİNG-172 B. -FAKTORİNG-172 C. -FORFAİTİNG-175 III. -TASARRUF SANDIĞI ve BİREYSEL EMEKLİLİK SÖZLEŞMELERİ-177 IV. -KREDİ (İTİBAR) MEKTUBU-180 V. -ADİ ORTAKLIK-182 VI. -TİCARİ SENETLERİN İSKONTOSU veya SATIN ALINMASI-187 VII. -AVANS-188 VIII. -CARİ HESAP-189 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM TÜKETİM ÖDÜNCÜNÜN MESLEKİ FAALİYET OLARAK YÜRÜTÜLMESİ 9. -TÜKETİM ÖDÜNCÜ SÖZLEŞMESİ YAPMAYA İLİŞKİN HUKUKİ SINIRLAR-191 I. -MİSLİ EŞYA ÖDÜNCÜ BAKIMINDAN-191 II. -PARA ÖDÜNCÜ BAKIMINDAN (PARA ÖDÜNCÜNÜN MESLEKİ FAALİYET OLARAK YAPILMASI)-192 A. -GENEL OLARAK-192 B. -TEFECİLİK SUÇU-193 C. -KAZANÇ KARŞILIĞINDA ÖDÜNÇ VERMEYE YETKİLİ KURULUŞLAR-195 1. -Kredi Kuruluşları (Mevduat ve Katılım Bankaları)-196 a. -Mevduat Bankaları-197 b. -Katılım Bankaları-197 2. -Ödünç Para Verme İşleri ile Uğraşmaya Yetkili Olan Diğer Kişi ve Kuruluşlar-197 a. -Genel Olarak-197 b. -Finansal Kiralama Şirketleri-202 c. -Faktoring Şirketleri-203 d. -Finansman Şirketleri-203 BEŞİNCİ BÖLÜM TÜKETİM ÖDÜNCÜ SÖZLEŞMESİNİN HÜKÜMLERİ 10. -YARAR ve HASARIN ÖDÜNÇ ALANA GEÇMESİ-205 11. -ÖDÜNÇ VERENİN BORÇLARI-208 I. -ÖDÜNÇ VERENİN ÖNCE İFA ETME BORCU-208 II. -ÖDÜNÇ KONUSUNU DEVRETME BORCU-209 A. -ZİLYETLİĞİN ÖDÜNÇ ALANA DEVRİ-209 B. -MÜLKİYETİN ÖDÜNÇ ALANA DEVRİ-216 1. -Genel Olarak Ödünç Konusunun Mülkiyetinin Devri-216 2. -Para Ödüncünde Devir-219 a. -Ülke Parası ile Ödeme-219 b. -Yabancı Para Birimi ile Ödeme-223 3. -İfa Yeri-225 a. -Genel Olarak İfa Yeri-225 b. -Mal Teslimi Borçlarında İfa Yeri-231 c. -Para Borçlarında İfa Yeri-232 C. -DEVİR BORCUNUN TABİ OLDUĞU ZAMANAŞIMI-236 D. -ÖDÜNÇ ALANIN ÖDEME GÜÇSÜZLÜĞÜNE DÜŞMESİ HALİNDE ÖDÜNÇ VERENİN DEVİR BORCUNU İFADAN KAÇINABİLMESİ-237 E. -ÖDÜNÇ VERENİN AYIPTAN ve ZAPTTAN SORUMLULUĞU (TEKEFFÜL BORCU)-238 12. ÖDÜNÇ ALANIN BORÇLARI-239 I. -ÖDÜNÇ KONUSUNU KABUL ETME BORCU-239 II. -ÖDÜNÇ KONUSUNU MİSLEN GERİ VERME BORCU-240 A. -GENEL OLARAK-240 B. -ÖDÜNÇ KONUSUNUN DEĞERİNİ KORUYUCU ÖNLEMLER-243 1. -Ödünç Konusunun Bir Mal Olması Halinde-243 2. -Ödünç Konusunun Bir Miktar Para Olması Halinde-244 C. -AŞIRI İFA GÜÇLÜĞÜ ve UYARLAMA-249 III. -FAİZ ÖDEME BORCU-255 IV. -SÖZLEŞME YAPMA GİDERLERİNİ ÖDEME BORCU-258 13. TÜKETİM ÖDÜNCÜNDE BORCUN İFA EDİLMEMESİ-259 I. -ALACAKLIDAN KAYNAKLANAN NEDENLERLE BORCUN İFA EDİLEMEMESİ-259 A. -GENEL OLARAK-259 B. -TÜKETİM ÖDÜNCÜNDE ALACAKLININ TEMERRÜDÜ-260 1. -Tüketim Ödüncü Sözleşmesinde Alacaklının Temerrüdünün Özellikleri-260 2. -Ödünç Verenin Sorumluluğunun Hafiflemesi-261 3. -Ödünç Verenin Sorumluluğunun Sona Ermesi-262 C. -ALACAKLIDAN KAYNAKLANAN DİĞER İFA ENGELLERİ-264 II. -BORÇLUDAN KAYNAKLANAN NEDENLERLE BORCUN İFA EDİLMEMESİ-265 A. -GENEL OLARAK BORÇLUNUN BORCUNU HİÇ veya GEREĞİ GİBİ İFA ETMEMESİ-265 B. -TÜKETİM ÖDÜNCÜNDE BORÇLUNUN TEMERRÜDÜ-267 1. -Tüketim Ödüncü Sözleşmesinde Borçlu Temerrüdünün Özellikleri-267 2. -Para Borcunu Geri Vermede Temerrüt ve Temerrüt Faizi Oranının Belirlenmesi-271 a. -Türk Lirası Üzerinden Yapılan Sözleşmelerde-271 aa. -Ticari Nitelikte Olmayan Tüketim Ödüncü Bakımından-271 bb. -Ticari Nitelikteki Tüketim Ödüncü Bakımından-273 b. -Yabancı Para Birimi Üzerinden Yapılan Tüketim Ödüncü Sözleşmelerinde-275 c. -Bileşik (Mürekkep) Faiz Yasağı-276 d. -Tüketim Ödüncünde Temerrüt Faizinin İşlemeye Başlayacağı Zaman-278 e. -Temerrüt Faizi ile Karşılanamayan (Aşkın /Munzam) Zararın Tazmin Edilmesi-280 14. -TÜKETİM ÖDÜNCÜ SÖZLEŞMESİNDE TARAF DEĞİŞİKLİKLERİ-282 I. -TÜKETİM ÖDÜNCÜNDE ALACAĞIN DEVRİ (TEMLİKİ) ve BORCUN ÜSTLENİLMESİ (NAKLİ)-282 A. -ÖDÜNÇ KONUSU ALACAĞIN (ve İADE ALACAĞININ) DEVRİ-282 B. -ÖDÜNÇ KONUSU BORCUN ÜSTLENİLMESİ (BORCUN NAKLİ)-285 II. -BORCA KATILMA-287 III. -SÖZLEŞMENİN DEVRİ ve SÖZLEŞMEYE KATILMA-290 A. -SÖZLEŞMENİN DEVRİ-290 B. -SÖZLEŞMEYE KATILMA-292 ALTINCI BÖLÜM TÜKETİM ÖDÜNCÜ SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİ ve ZAMANAŞIMI 15. -SONA ERME HALLERİ-297 I. -İFA ile SONA ERME-297 II. -SÜRENİN DOLMASI-297 III. -FESİH BİLDİRİMİ-298 IV. -ÖDÜNÇ ALANIN VADESİNDEN ÖNCE PARA veya ŞEYİ GERİ VERMESİ-300 V. -ÖDÜNÇ ALANIN ÖDEME GÜÇSÜZLÜĞÜNE DÜŞMESİ HALİNDE ÖDÜNÇ VERENİN SÖZLEŞMEDEN DÖNMESİ-304 16. -ZAMANAŞIMI-305 I. -GENEL OLARAK TÜKETİM ÖDÜNCÜ SÖZLEŞMESİNDE ZAMANAŞIMI-305 A. -ÖDÜNÇ KONUSUNUN DEVRİNDEN ÖNCE-305 B. -ÖDÜNÇ KONUSUNUN DEVRİNDEN SONRA-306 II. -FAİZ ALACAĞININ TABİ OLDUĞU ZAMANAŞIMI-310 III. -GERİ VERME BORCUNUN REHİN ile GÜVENCE ALTINA ALINMIŞ OLMASI HALİNDE ZAMANAŞIMI-313 SONUÇ VE DEĞERLENDİRMELER-317 KAYNAKÇA-323